Bilan winterse periode februari 2021

Inleiding

Nu de koude België heeft verlaten, is het ogenblik gekomen om een bilan op te maken van de voorbije winterse periode. 
Deze koude periode ging van start op 7 februari en eindigde op 14 februari en heeft dus 8 dagen geduurd. Gedurende 4 dagen kregen we permanente vorst (negatieve temperaturen ook overdag). 
Hoe definiëren we een koudegolf? En vooral, hoe was de voorbije koudegolf in vergelijking met de andere koudegolven sinds 1950?
Hoe lang is het geleden dat wij de laatste koudegolf in Ukkel beleefden?  

Foto : Samina Verhoeven

Synoptische situatie

België bevond zich tussen 2 tegengestelde luchtmassa's: polaire continentale lucht ten noorden van het koufront (voorgesteld door de blauwe lijn op de kaart) en martiem tropische lucht ten zuiden van het warmtefront (voorgesteld door de rode lijn op de kaart). 
In het grensgebied tussen deze 2 luchtmassa's viel vrij veel sneeuw over Nederland en Duitsland. In ons land viel de meeste sneeuw in de eerste dagen van de koudegolf vooral in de noordelijke landshelft, de koude lucht bereikte ons land in de nacht van de 6e op de 7e en op de 7e zodat de temperaturen een flinke duik namen. 
Nadien zorgde een hogedrukgebied over Skandinavië in combinatie met een lagedrukgebied over het zuiden van Europa voor de aanvoer van zeer koude continentale lucht over onze streken. Het werd geleidelijk aan overwegend zonnig, en dit tot 14 februari. 

Bron : KNMI

Beschrijving en parameters van deze koudegolf

Onze criteria om een koudegolf te definiëren zijn de volgende: een « periode waarin de dagelijkse minimumtemperatuur steeds onder -2 °C ligt gedurende minstens 7 opeenvolgende dagen en waarin minstens één van de volgende voorwaarden is vervuld:  
- ofwel lag het minimum tijdens die periode minstens 2 keer onder -7 °C
- ofwel lagen de maxima tijdens die periode minstens 3 keer onder 0 °C
(referentiestation: Ukkel, waarnemingen om 8 uur 's morgens). »

Zelfs al beantwoordt de voorbije koude periode aan bovenstaande criteria en kunnen we spreken van een koudegolf, was deze toch niet erg belangrijk omwille van 'het beperkt gewicht' en 'de korte duur'; anderzijds was de koudegolf wel intens. De koudegolf verdwijnt in het niets wanneer we deze vergelijken met de grote historische koudegolven uit het verleden! 

Het bijzondere van de voorbije koudegolf is dat de bodem bedekt was met sneeuw op verschillende plaatsen in Laag- en Midden-België, terwijl dit veel minder het geval was in de Ardennen en de Hoge Venen. In de Gaume lag er praktisch geen sneeuw. 

Belangrijke opmerking : recentelijk heeft het KMI een koudegolf gedefinieerd volgens de criteria van het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut):
"Een koudegolf wordt volgens het KMI gedefinieerd als een periode van minstens 5 opeenvolgende dagen waarop de maximumtemperaturen negatief blijven, tijdens die periode moeten er bovendien minstens 3 nachten zijn waarin de minimumtemperatuur lager is dan -10 °C". 
Wij vinden deze definitie te beperkend. Volgens de definitie van het KMI zouden een aantal van onze belangrijke koudegolven niet in rekening gebracht worden. 

Na enkele grijze dagen met af en toe sneeuw, liet de zon zich geregeld uitbundig zien tot het einde van de koudegolf. Deze foto werd genomen in Lommel op 12 februari 2021. 
Foto: Alexis Papapanayotou.

Ziehier de waarnemingen van Ukkel gedurende de koudegolf van februari 2021: 

Bron: Ukkel, KMI

Om de voorbije koudegolf te kunnen vergelijken met deze uit het verleden, ziehier een overzicht van de belangrijkste koudegolven sinds 1950 (gewicht > 80) : 

We hebben de volgende parameters gekozen om te vergelijken: 

• Het jaar van de winter van de koudegolf  (volgens afspraak wordt de winter 2017-2018 genoteerd als 2018).
• De duur : het aantal opeenvolgende vriesdagen tijdens de koudegolf.
• Het gewicht : in graaddagen met een minimumtemperatuur van -2 °C als referentie: een minimumtemperatuur van -3,1 °C heeft dus een gewicht van -2 -(-3,1) = -2 + 3,1 = 1,1. 
  We maken de som van deze graaddagen voor de ganse periode van de koudegolf. 
• De intensiteit : of  'het gewicht van de koudegolf in verhouding tot de duurtijd': koudegolven kunnen lang duren maar eerder gematigd zijn, andere zijn dan weer kort maar intens. 
• De minimumtemperatuur geregistreerd tijdens de koudegolf. 



De grootste koudegolf die België heeft gekend de laatste 60 jaren is ongetwijfeld de fameuse koudegolf die een aanvang nam eind december 1962 en voortduurde tot begin maart 1963! 

Laagste temperaturen tijdens de voorbije koudegolf 

In Ukkel (referentiestation) daalde de temperatuur tot -8,6 °C tijdens de voorbije koudegolf, deze waarde werd opgetekend op 10 februari. 
Elders in het land werden de laagste minima waargenomen op 12 februari 2021: -13,9 °C in Elsenborn en -15,7 °C in Murringen. 

Besluit

De winterse periode die we hebben meegemaakt is helemaal niet uitzonderlijk, voor geen enkele parameter. In deze tijden van opwarming wordt elke koude periode echter snel als bijzonder beschouwd.

Wat betreft de temperaturen is deze koude periode vergelijkbaar met deze van februari 2018. De koude periode in februari 2018 deed zich echter later in de maand voor en liep nog even verder begin maart 2018 wat de "graad van anomalie" voor die periode verhoogt. Op gebied van sneeuw was er tijdens de koude periode van februari-maart 2018 geen sprake van sneeuw in het centrum van het land, behalve op het einde van de periode met 3 cm sneeuw in de nacht van 2 op 3 maart. In Hoog-België was de sneeuwlaag toen wel belangrijker met 14 cm in Mont-Rigi zodat de verdeling van de sneeuw over het land wel klassieker was in 2018 dan tijdens de voorbije koude periode. 

Voor de voorbije koudegolf onthouden we vooral dat de maximale dikte van de sneeuwlaag bereikt werd in de lage streken van het land (de meeste sneeuw viel over het algemeen over het uiterste noorden), terwijl in Hoog-België veel minder sneeuw lag (de Ardennen en de Hoge Venen kregen echter wel veel sneeuw te verwerken in januari toen de koude veel minder nadrukkelijk aanwezig was). 

Over het centrum van Duitsland kunnen we spreken van een belangrijk winteroffensief, nochtans kunnen we ook daar de term uitzonderlijk niet gebruiken. We blijven zeer ver verwijderd (zowel voor wat betreft de intensiteit als de duurtijd van de koude periode) van grote winters zoals deze van 1956, 1963, 1979 of 1985.

In Nederland was het vooral de sneeuwval die opviel. Op 7 februari werd een groot deel van het land bedekt onder een sneeuwtapijt met soms vrij grote hoeveelheden over het oosten, dit alles met een sterke wind uit het oosten die sneeuwophopingen veroorzaakte. De sneeuwdikte bereikte 5 tot 10 cm over het westen en 10 tot 20 cm over het oosten van Nederland, lokaal zelfs meer dan 30 cm (31 cm sneeuw werd gemeten in de buurt van Hengelo). Hier en daar bereikte de sneeuwdikte tussen 0,5 m en 1 m (sneeuwophopingen). Het was van 9 januari 2010 geleden dat een dergelijke sneeuwstorm zich voordeed.  

We merken nog op dat de dikte van de sneeuwlaag soms sterk kon verschillen op relatief korte afstand in Nederland (op 20 km afstand ging het soms van 5 cm naar 30 cm sneeuw!). 8 dagen later, op 15 februari, lag nog tot 10 cm sneeuw op de plaatsen waar de meeste sneeuw viel. Maar ook in die gebieden verdween de sneeuw vrij snel als gevolg van het zachte weer. Het was bij momenten erg koud in Nederland, maar ook hier niks uitzonderlijks te melden. Hupsel noteerde een minimumtemperatuur van -16,2 °C op 9 februari. 

Het meest opmerkelijke aan het voorbije winteroffensief, zowel in ons land als in onze buurlanden, was vooral de enigszins merkwaardige verdeling van de weersverschijnselen (lees: meer sneeuw in de lage streken). We kunnen dus enkel maar blijven herhalen dat de ene meteorologische situatie de andere niet is...