Terugblik op september 2023 en de herfst van 2023

In het kader van onze rubriek 'Klimaat van gisteren en vandaag' blikken we terug op en maken we gedetailleerde analyses van recente en opmerkelijke weerkundige episodes van de voorbije jaren. We trachten de oorzaken en de gevolgen van deze bijzondere periodes in detail toe te lichten. HIeronder analyseren we het najaar van 2023 en de eerste hittegolf ooit geregistreerd in een septembermaand.  

Inleiding

De herfst van 2023 verliep zeer warm. Met een gemiddelde temperatuur van 13,4 °C in Ukkel (langjarig gemiddelde: 11,2 °C) was het de tweede warmste herfst in ons land sinds het begin van de waarnemingen, na de herfst van 2006 (13,9 °C). De temperatuurextremen waren in 2023 wel meer uitgesproken dan in 2006 (cf begin september).

Voor de andere parameters kunnen we de herfst opsplitsen in 2 delen. Tijdens de eerste helft van het seizoen (1 september – 15 oktober) scheen de zon in Ukkel 270 u 08 min (de tweede hoogste waarde gemeten in de voorbije 30 jaar). De tweede helft van de herfst was juist erg somber met amper 68 u 56 min zon (de laagste waarde van de afgelopen 30 jaar). Ook de neerslag was ongelijkmatig verdeeld over de herfst. Gedurende de eerste helft van het seizoen regende het op 12 dagen, de tweede helft telde 40 dagen met meetbare neerslag (in beide gevallen een record). De neerslaghoeveelheden liepen bijzonder hoog op in de tweede helft van het seizoen, in het zuiden van West-Vlaanderen was het extreem nat: in Beerst (Diksmuide) viel alleen in november al 274,8 mm neerslag!

Ondanks het feit dat het geregeld erg nat was, bleef het tijdens het tweede deel van de herfst dikwijls erg zacht, enkel eind november was het kouder met in de Hoge Venen zelfs een sneeuwdek gedurende 7 dagen. 

De eerste hittegolf in Ukkel in een septembermaand.

De criteria waaraan moet voldaan zijn om te kunnen spreken van een officiële hittegolf zijn de volgende:

- Minstens 5 opeenvolgende dagen met een maximumtemperatuur van 25 °C of meer.

- Minstens 3 dagen met een maximumtemperatuur van 30 °C of meer.

Tot voor kort kwamen de meest laattijdige hittegolven voor aan het einde van de maand augustus (van 26 t/m 31 augustus zowel in 1930 als in 1942).
In 2023 kregen we in september 8 opeenvolgende zomerse dagen (Max >= 25 °C) waarvan 6 hittedagen (Max >= 30 °C). Dit resulteerde in een hittegolf van 4 t/m 11 september. De eerste decade (1-10 september) was de warmste septemberdecade sinds het begin van de meetreeks met een gemiddelde temperatuur van 21,7 °C (de gemiddelde maximum- en minimumtemperatuur was respectievelijk 28,3 °C en 15,9 °C). Zelfs in het midden van de zomer zou een dergelijke decade als zeer warm beschouwd worden!

Ziehier het verloop van deze bijzondere periode van dag tot dag:

1 september 2023

De eerste dag van de maand is totaal niet representatief voor de hitteperiode die zou volgen. Het is grijs en er valt flink wat regen (nimbostratus blijft aanwezig gedurende een groot deel van de dag).

Webcam MB – Brussel (Schaarbeek) – 1 september 2023 om 10 uur

De neerslaghoeveelheden zijn belangrijk, vooral in het centrum van het land en lokaal ook in het westen. In Ukkel valt 27 mm neerslag tussen 4 en 13 uur waarvan 20 mm tussen 9 en 11 uur. In Zaventem noteert men 36 mm en in Anderlecht zelfs 51 mm (waarvan 46 mm tussen 8 en 11 uur). In Beitem levert deze regenachtige dag 32 mm neerslag op. 
In de namiddag breekt het wolkendek open en krijgen we een wisselende bewolking met cumulus en cumulonimbus en nog een paar buien. Tijdens de opklaringen nemen we ook cirrus en altocumulus waar. 
De temperaturen zijn eerder bescheiden en situeren zich tussen 21 °C en 23 °C in Laag- en Midden-België en tussen 16 °C en 17 °C in Hoog-België. Maar hier zou snel verandering in komen...

2 september 2023

Na het optrekken van de ochtendmist is het vrij mooi maar toch nog enigszins onstabiel met cumuli die zich ontwikkelen tot het 'congestus' stadium. Naast cumuli observeren we eveneens wat altocumulusvelden en cirrusbewolking, 's morgens soms ook cirrostratus. Aan de kust ontstaat geen convectie.
De wind is veranderlijk maar komt geleidelijk aan meer en meer uit het noorden tot noordoosten.
De temperaturen bereiken 24 °C à 25 °C in de lage streken en 21 °C à 22 °C in Hoog-België, enkel vlak aan zee blijven ze beperkt tot zo'n 20 °C.

3 september 2023

In de nog erg vochtige lucht komt meer verspreide mist voor dan de vorige dag en deze trekt slechts langzaam op, soms pas aan het einde van de voormiddag. 
Tijdens het optrekken van de mist gaat de stratus fractus soms tijdelijk over in cumulus, het is meestal mooi met wat cirrusbewolking. Over de Ardennen en de Gaume blijven wat cumuli het weerbeeld bepalen. 
Door de ontwikkeling van een hogedrukgebied dat zich uitstrekt van Ierland tot Duitsland komt de wind overwegend uit oostelijke richting, de temperaturen blijven vrij hoog met 24 °C à 25 °C in Laag- en Midden-België (22 °C vlak aan zee) en 22 °C à 23 °C in Hoog-België. Langs de Franse grens en lokaal ook in de Kempen bereikt de temperatuur zomerse waarden tot 25 °C à 26 °C. 
Aangezien de lucht nog erg vochtig is, voelt het warmer aan dan de temperatuur die de thermometer aangeeft. 

4 september 2023

De hogedrukinvloed versterkt over onze streken met hoge druk over Duitsland en Polen.
Het weer is zeer mooi met cirrus en af en toe wat cirrocumulus en altocumulus (lenticularis). Na een lokaal vrij koele nacht (5,5 °C in Elsenborn, 8,4 °C in Dourbes en 8,7 °C in Genk) stijgen de temperaturen nog enkele graden hoger dan de vorige dag met maxima tussen 25 °C en 27 °C in de lage streken (24 °C aan de kust) en 24 °C à 25 °C in de hoogste delen van het land.

Cerfontaine om 18 uur

De wind komt uit oost tot noordoost, op de hoge plateaus meestal uit zuidoost. De zuidoostenwind voert reeds bijzonder warme lucht aan in de hoogte met 25 °C op 1.000 meter hoogte boven Bevekom en 21 °C op 1.590 meter (het 850 hPa-niveau). Deze laatste waarde is een record dat 1 dag later al zal gebroken worden.

5 september 2023

Het is zeer warm met over het algemeen helder weer en slechts wat zeldzame cirrusbewolking. We kunnen zelfs spreken van een onvervalste hittedag (Maxima >= 30 °C) op vele plaatsen: met een oosten- tot zuidoostenwind liggen de temperaturen tussen 29 °C en 31 °C, lokaal zelfs 32 °C. Aan de kust bereiken de temperaturen 27 °C à 28 °C (tijdelijk lichte zeebries uit noordoost) en in Hoog-België 26 °C tot 28 °C. 

De hoogste waarden van de dag:
La Hestre : 31,8°C
Hastière : 31,5°C
Bièrset : 31,4°C
Ukkel en Genk : 30,9°C

In Vlaanderen halen de temperaturen meestal net geen 30 °C (Passendale: 29,7 °C, Stabroek: 29,6 °C, Semmerzake 29,5 °C). Ook in Kleine Brogel lukt het niet om de tropische grens te overschrijden met een maximum van 29,6 °C.
In de hoogte noteren we intussen wel extreme waarden, vooral op het 850 hPa-niveau. Net boven een inversie gesitueerd op 1.200 meter hoogte bereikt de temperatuur 26 °C boven Bevekom en 23 °C op het 850 hPa-niveau op 1.580 meter. De waarde gemeten op 850 hPa is een record, het vorig record van 24 september 1963 met 19 °C werd verpulverd.

6 september 2023

De luchtdruk is hoog over het continent en laag over de Oceaan (maar ver op zee). De aanvoer van zeer warme lucht houdt aan en de wind waait nog steeds uit oost tot zuidoost, later eerder uit noordoost over de lage streken (eind van de namiddag en 's avonds).
Het is opnieuw nagenoeg helder met slechts enkele zeldzame cirri. De temperaturen liggen net iets lager dan de dag voordien met 29 °C à 30 °C (27 °C à 28 °C aan zee). In de Hoge Venen daarentegen is het ietsje warmer met een maximum van 27,6 °C in Mont Rigi.

In de lage streken noteren een aantal stations de tweede hittedag op rij met 30 °C of meer wat zeldzaam is in september. Dit is onder andere het geval in Ukkel (30,9 °C en 30,1 °C), Gosselies (30,2 °C en 30 °C), Strée-Huy (30,6 °C en 30,9 °C) en Sint-Katelijne-Waver (30,4 °C op beide dagen). 

Hoogtepunt honderd in Vorst in een zomerse sfeer
Crédit foto : Robert Vilmos.

Ondanks de vochtigheid in de onderste luchtlagen verhindert een inversie de vorming van stapelwolken. Boven deze inversie blijft de lucht uitzonderlijk warm met nog 22 °C op 850 hPa (1.570 m). Op het 700 hPa-niveau (3.220 m) wordt een nieuwe recordwaarde bereikt met 12 °C. Deze waarde evenaart de temperatuur van 12 °C gemeten op 29 juni 2019 toen de extreme hitte over Frankrijk gedeeltelijk doordrong tot in de middelste luchtlagen over onze streken. Dit toont alleen maar aan dat deze waarde zeker voor september hoogstuitzonderlijk is!

7 september 2023

De kern van het hogedrukgebied bevindt zich over de Baltische Zee. De wind waait uit oost tot zuidoost en de aangevoerde lucht blijft heet. Onder een praktisch heldere hemel (behalve aan de kust waar nog wat cirrus voorkomt) bereiken de maxima 29 °C à 30 °C (lokaal 31 °C), in Hoog-België is dat 25 °C tot 28 °C en aan zee 27 °C - 28 °C.

Nog veel volk op het strand van De Haan

Voor Ukkel is het de derde opeenvolgende dag waarop het maximum de 30 °C grens overschrijdt. Dit is ook het geval in Sint-Katelijne-Waver en Strée-Huy.
In de hoogte zijn de temperaturen nog steeds bijzonder hoog maar de inversie blijft hardnekkig. Zonder inversie zouden de temperaturen wellicht de 35 °C grens bereikt hebben in Laag- en Midden-België.

8 september 2023

De hogedruk blijft heersen over het continent. Vanuit het westen neemt de cirrusbewolking toe en deze wordt tegen de middag zichtbaar over het centrum van het land. Voorts is het helder weer. In de namiddag wint de cirrusbewolking nog verder terrein zonder het oosten van het land te bereiken. 
De wind is veranderlijk met in de loop van de namiddag een voorkeur voor west tot noordwest, de temperaturen stijgen alweer tot tussen 29 °C en 31 °C, op de Hoogten 26 °C tot 28 °C. Aan de kust blijven de temperaturen door deze luchtaanvoer vanover zee beperkt tot 24 °C à 25 °C. 

9 september 2023

Het is warmer dan de vorige dagen met vaak 31 °C tot 33 °C (27 °C in Hoog-België). Over het uiterste noorden van het land lopen de temperaturen iets minder hoog op met 29 °C à 30 °C. In de onmiddellijke nabijheid van de kust beperkt een zeebriesje de maxima tot zo'n 28 °C (op enkele honderden meters landinwaarts bereikt de temperatuur al 30 °C). 
In het binnenland is de wind veranderlijk en is het nagenoeg helder met cirrusbewolking over het westen van het land. In de namiddag ontwikkelt zich cumulus humilis waarvan enkele uitgroeien tot cumulus mediocris, vooral in de Ardennen en lokaal ook in het centrum van het land. 

Beausaint om 17 uur

Mistbanken en stratus die 's morgens aanwezig waren over Nederland hebben ons land net niet bereikt, hoewel er toch wat mist voorkwam over het noorden en noordoosten van ons land. 

10 september 2023

De zuid- tot zuidoostenwinden blijven zeer warme lucht aanvoeren. Een klein lijntje met wat onstabiliteit brengt wat cumulus congestus met zich mee over het oosten van het land. Elders is het zeer zonnig met cirrus, zeldzame altocumulus en wat bescheiden cumuli in de namiddag, meestal cumulus humilis, soms mediocris. Aan zee maar ook op enkele andere plaatsen in het land is er geen cumulus. De temperaturen halen 30 °C tot 32 °C (ook aan zee), in de hoogste delen van het land bereiken we 27 °C à 28 °C. In Ukkel noteert men een maximum van 31,9 °C, de derde hoogste waarde ooit in september gemeten na 34,3 °C op 15 september 2020 en 32,8 °C op 4 september 1929. 
Er is een weersverandering op til. 

Bron: KNMI

11 september 2023

Een koufront dat ons land bereikt heeft in het tweede deel van de nacht laat de temperaturen stilaan dalen. Op vele plaatsen stijgen de temperaturen nog tot boven 25 °C zodat de hittegolf zich ook vandaag nog verderzet (Ukkel: 27,6 °C). In de Gaume wordt het zelfs nog 30 °C. De onweders die in het begin van de namiddag al aanwezig zijn over het westen van het land breiden zich geleidelijk aan uit over de rest van het land en trachten een einde te maken aan de hittegolf. 

Dit zal echter nog niet overal het geval zijn. De lucht aan de achterzijde van het koufront is niet gevoelig kouder zodat lokaal nog 25 °C bereikt wordt op 12 september. In Ukkel lukt het net niet met een maximum van 24,9 °C. Voor het referentiestation eindigt de hittegolf dus (hittegolf 4 - 11 september).

Bilan van de hittegolf

In Ukkel telt de hittegolf zoals hogervermeld 8 dagen (8 zomerse dagen waarvan 6 hittedagen) met een maximumtemperatuur van 31,9 °C. We maken nu een vergelijking met de andere stations in het land.

Over het algemeen stellen we vast dat de hittegolfcriteria niet gehaald werden in de kuststreek en in de gebieden boven 200 meter.
Dan rest ons nog Laag- en Midden-België: hier merken we dat de criteria (net) niet bereikt werden in het noordwestelijke deel. Elders hadden we vaak een hittegolf van 8 dagen met 3 of 4 hittedagen. Plaatselijk werd het tropisch op 6 dagen (zoals in Ukkel), dat was onder andere zo in Sint-Katelijne-Waver en Schaffen waar de hittegolf 9 dagen aanhield. Zeer lokaal hadden we een hittegolf van 10 dagen en Koersel spande de kroon met 11 dagen (2-12 september). In Koersel kregen we 5 hittedagen met een maximum van 32,9 °C. De hoogst officieel gemeten temperatuur in het land tijdens de hittegolf werd genoteerd in Zulzeke met 33,8 °C. 

In Hoog-België deed zich geen hittegolf voor maar de reeks van 10 opeenvolgende zomerse dagen (met 1 hittedag) in Bièvre is toch ook zeer opmerkelijk. In Mont Rigi (nabij het 'dak van België') noteerde men 7 zomerdagen, zeer merkwaardig in september! 

Voor het centrale deel van het land was deze hittegolf de meest laattijdige sinds het begin van de meetreeks. In het oosten en zuiden van het land werd een gelijkaardige maar nog latere hittegolf waargenomen in september 1947. In Rochefort kreeg men toen 10 zomerse dagen waarvan 7 hittedagen tussen 11 en 20 september, met een maximum van 33,3 °C op de 19e. Gerdingen-Bree (Limburg) en Denée-Maredsous (Tussen Samber en Maas) kenden ook een hittegolf van 10 dagen met respectievelijk 5 en 6 hittedagen. In het eerste station bereikte het maximum 32,8 °C op 13 september, in het tweede station haalde men 31,5 °C op 13,15 en 19 september. 

In Luik beleefde men een nog latere hittegolf in het seizoen in 2003: deze duurde 8 dagen in Angleur (15 t/m 22 september) en 7 dagen in Luik-Monsin (16 t/m 22 september). 
Lanaken kende dat jaar ook een zeer laattijdige hittegolf. 

September als geheel uitzonderlijk warm

2 nieuwe periodes met hoge temperaturen doen zich voor in het midden en aan het einde van de maand. Tussen 25 en 28 september kregen we - ondanks een gesluierde lucht - zeer zachte temperaturen die opliepen tot tussen 21 °C en 24 °C in Laag- en Midden-België. Dit is op zich niet uitzonderlijk maar het geheel van warme periodes binnen eenzelfde kalendermaand heeft geresulteerd in een extreem warme septembermaand. 

De maand eindigde met een gemiddelde temperatuur van 18,8 °C waarmee het vorig record uit 2006 gebroken werd (18,4 °C). Hieronder de vergelijking tussen september 2006 en 2023 voor verschillende parameters. 

Gemiddelde temperatuur          18,8°C            18,4°C
Gemiddelde max. temp.           24,0°C            23,4°C
Gemiddelde min. temp.            14,1°C            13,8°C
Neerslaghoeveelheid                64,3 mm         9,6 mm
Aantal neerslagdagen               8                     7
Zonneschijnduur                       194h08          160h30

Hieronder vergelijken we de cijfers van september 2023 met deze van een klassieke 'normale' julimaand (referentieperiode: 1991-2020):

Gemiddelde temperatuur          18,8°C            18,7°C
Gemiddelde max. temp.           24,0°C            23,2°C
Gemiddelde min. temp.            14,1°C            14,1°C
Neerslaghoeveelheid                64,3 mm         76,9 mm
Aantal neerslagdagen               8                    14,3
Zonneschijnduur                       194h08          203h14

We merken dat september 2023 niet moet onderdoen voor een zomermaand en over het algemeen 'beter' scoort dan september 2006 (behalve op vlak van neerslag).

En het blijft maar duren...

Laten we dit in detail bekijken.

1 oktober 2023

Het weer is zeer mooi met wat cirrusbewolking, iets meer uitgesproken aan zee. Met een zwakke wind uit zuid tot zuidwest stijgen de temperaturen al to behoorlijk hoge waarden voor de tijd van het jaar met meestal 24 °C à 25 °C (23 °C aan zee) en 20 °C tot 22 °C in de hoogste streken van het land. Enkele stations noteren opnieuw een zomerse dag: in Koersel wordt het 25,6 °C en in Passendale 25,1 °C. In Ukkel blijft het maximum beperkt tot 24,2 °C.

Nog maar eens een stranddag in De Haan

2 oktober 2023

Het wordt nog warmer dan de dag voordien. Onder een wat gesluierde lucht met cirrus of cirrostratus en vergezeld van wat altocumulus (soms castellanus) en met een zuidenwind halen de temperaturen 25 °C tot 27 °C (24 °C - 25 °C aan de kust) en 23 °C - 24 °C in Hoog-België. Dit zijn extreem hoge waarden voor oktober die recordwaarden benaderen en soms overschrijden. 

Hieronder: cirrus met een duidelijk neiging naar cirrostratus boven Eigenbrakel.

Eigenbrakel om 16 uur

In Ukkel is het maximum van 26,5 °C de derde hoogste waarde in een oktobermaand, na 26,9 °C op 1 oktober 2011 en 26,6 °C op 1 oktober 1985. In Bièrset werd het met 26,4 °C recordwarm: de hoogste waarde sinds het begin van de meetreeks op die plaats in 1954, het vorig record was 26,3 °C gemeten op 7 oktober 1965.

Nog opmerkelijker was de plotse warmteopstoot in de nacht van 2 op 3 oktober. In de loop van de avond daalt de temperatuur geleidelijk aan tot zo'n 20 °C, maar na middernacht stijgt die opneiuw net aan de voorzijde van het koufront en bereikt extreem hoge waarden. 

Om 1 uur is het 22 °C in Zeebrugge en 21,8 °C in Semmerzake. Om 2 uur begint de temperatuur ook in het centrum van het land te stijgen (in Ukkel 20,3 °C om 1 uur en 21,4 °C om 2 uur). Om 3 uur bevindt Brussel zich volop in de warme lucht met 22,6 °C (!) in Ukkel en 21,5 °C in Zaventem. Om 4 uur meet men in Sint-Katelijne-Waver 22,7 °C (!). Om 5 uur is het nog erg warm in het noorden en noordoosten van het land maar toch iets minder met 21,3 °C in Schaffen. In Diepenbeek daalt de temperatuur pas onder 20 °C om 7 uur 's morgens op de 3e.

Deze nachtelijke temperaturen zijn uniek in de Belgische weergeschiedenis in oktober.

In de hoogte zijn de temperaturen nog opmerkelijker. Tussen 400 m en 600 m hoogte bevindt zich een warme luchtlaag met een temperatuur van zo'n 24 °C. Op 1.513 meter (niveau 850 hPa) bereikt de temperatuur 18 °C wat het record evenaart dat dateert van amper een jaar eerder, op 29 oktober 2022. Voorheen was de hoogst gemeten temperatuur op dit niveau 17 °C op 24 oktober 2019 (1.562 meter) en op 11 oktober 1978 (1.570 meter). 

Overdag op 3 oktober komen de temperaturen uit op een meer normaal niveau voor begin oktober met 18 °C à 19 °C (15 °C à 16 °C in Hoog-België), deze waarden werden 's morgens al bereikt. In de namiddag daalden de temperaturen enkele graden tot tussen 16 °C en 18 °C (12 °C tot 14 °C in Hoog-België).

De dagen nadien

In de periode tussen 4 en 6 oktober zien we vaak cirrus en cirrostratus aan de hemel, soms ook altostratus, daaronder wat altocumulusvelden en stratocumulus, en een veranderlijke hoeveelheid cumulus met of zonder stratocumulus. De dagmaxima evolueren van 17 °C - 18 °C naar 19 °C - 21 °C in Laag- en Midden-België en van 12 °C - 14 °C naar 14 °C - 16 °C in Hoog-België wat nog steeds temperaturen zijn boven het langjarig gemiddelde.

Eigenbrakel, 4 oktober om 16 uur

7 oktober 2023

De anticycloon blijft gesitueerd ten zuiden van onze streken en de wolken verbonden aan storingen ten noorden van ons bereiken ons minder. Na het verdwijnen van de altocumulus en stratocumulus in de ochtendperiode kwamen er brede opklaringen met nog wat cirrus. 's Avonds dook soms opnieuw wat altocumulus op.

Schaarbeek (Brussel) om 14 uur

De temperaturen stijgen opnieuw naar hoge waarden met 22 °C à 23 °C op vele plaatsen en 18 °C à 19 °C op de hoogten. In de nacht van 7 op 8 oktober wordt de temperatuur met 17 °C terug extreem hoog op 850 hPa (1.611 meter). Voorheen (tussen 1951 en 2000: 2 dagelijkse peilingen) werd deze waarde slechts 1 keer bereikt op dit niveau, op 11 oktober 1978. Op de dag van vandaag is dit - zoals we merken - frequenter geworden. 

De temperaturen in de hoogte kennen nu een grotere variabiliteit dan vroeger. Extreem hoge temperaturen (waarbij soms records gebroken worden) komen vaker voor op verschillende niveaus en in alle seizoenen, maar af en toe krijgen we ook nog met extreme koude af te rekenen zoals in april 2021. De toename van het aantal situaties waarin het weer 'geblokkeerd' zit is hier niet vreemd aan. 

8 oktober 2023

Een hogedrukgebied de dag voordien gesitueerd boven Ijsland heeft zich inmiddels verplaatst naar de Noordzee terwijl de hogergenoemde anticycloon zich nog steeds ten zuiden van ons bevindt. Een koufront tussen beide hogedrukgebieden scheert langs het noorden van België om vervolgens als warmtefront Nederland binnen te trekken. 

Bron: KNMI

Warme lucht over Frankrijk raakt de zuidwestelijke grens van ons land. Aanvankelijk hadden we te maken met stratocumulus en altocumulus (niet overal), nadien overgaand in wat cirrus. In de namiddag zien we opnieuw wat altocumulus verschijnen, soms floccus.

De hoogste temperaturen vinden we terug over het westen en zuidwesten van het land, en in het zuiden van het land met 24,9 °C in Passendale, 24,2 °C in Dourbes en 24,1 °C in Beitem. Net over de Franse grens in Rijsel bereikt het maximum 26,3 °C. Elders in ons land liggen de temperaturen meestal rond 23 °C (21 °C in Hoog-België en aan zee). We merken op dat de temperaturen in Nederland, aan de noordelijke zijde van het vermelde front, tussen 16 °C en 18 °C schommelen. 

9 oktober 2023

Het hogedrukgebied gevuld met koude lucht dat het weer de vorige dag nog beïnvloedde over Nederland heeft zich snel zuidoostwaarts verplaatst en is in betekenis afgenomen. Het front is verder doorgetrokken met opnieuw aanvoer van warme lucht. De aanwezigheid van vrij veel bewolking gelinkt aan een ander front maakt dat we niet ten volle van die warmte kunnen genieten. 

Er komt vrij veel cirrostratus en altostratus voor, met daarbij nog altocumulusvelden. De opklaringen arriveren te laat om de temperaturen nog echt te laten stijgen. Toch halen we nog praktisch overal de 20 °C-grens: op vele plaatsen 20 °C tot 22 °C en rond 20 °C in Hoog-België. Langs de Franse grens stijgt de temperatuur lokaal tot zo'n 25 °C.

10 oktober 2023

Hoge druk domineert en brengt ons zomerse weersomstandigheden. Op sommige stations wordt de zomerse grens van 25 °C gehaald: dat is zo in Passendale (25,6 °C) en Koksijde (25,3 °C). In Rijsel noteert men 27,2 °C. Over het algemeen halen de temperaturen 24 °C à 25 °C in de lage streken en 20 °C tot 22 °C in Hoog-België. Zelfs vlak aan zee wordt het erg warm met 24 °C in Zeebrugge. 

Het weer is opnieuw mooi met cirrus terwijl de altocumuli grotendeels verdwijnen in de loop van de ochtend. 's Ochtends kwamen er wat mistbanken voor. 
De zeer warme lucht (voor de tijd van het jaar) blijft ook nu ten zuiden van ons land met 28 °C in Parijs-Montsouris. In Evreux werd het zelfs 29,3 °C. Dit sluit alweer een zeer warme periode af: de eerste decade van oktober was met een gemiddelde temperatuur van 16,6 °C de warmste in 102 jaar. In de eerste 10 dagen van oktober 1921 was het nog warmer met een gemiddelde temperatuur van maar liefst 18,3 °C.

Tweede helft van de herfst: nu treedt de regen op de voorgrond...

De temperaturen blijven ook in de tweede helft van het seizoen aan de zachte kant, maar zeer opmerkelijke waarden blijven uit. Het is nu vooral de regen die de weeractualiteit bepaalt.

In Ukkel valt tussen 16 oktober en 30 november 202,6 mm neerslag, een nieuw record voor die periode! (vorig record dateert uit 1991 met 194,3 mm). De maand november alleen levert 132,3 mm neerslag op in Ukkel, geen recordwaarde maar de maand belandt toch in de top 10 van de meetreeks. 

Extremer is de situatie in het westen van het land. In Beerst (Diksmuide) meet men 274,8 mm neerslag, wat niet alleen het vorig novemberrecord voor die plaats verpulvert, meer nog: het is de natste kalendermaand op die plaats (sinds de opstart van het station in 1951). 

Op de kaart hierboven stellen we vast dat de neerslaghoeveelheden in november 200 mm overschrijden over het ganse westen van het land maar ook in de westkant van het Ardennenmassief en op de Hoge Venen. 
In de regio Ieper-Poperinge en langs de Franse grens valt het gros van de neerslag tussen half oktober en half november. Op enkele stations van particulieren zou meer dan 350 mm gevallen zijn over deze periode. Jammer genoeg zijn overstromingen het logisch gevolg van deze aanhoudende regenval. 

Het dorp Noordschote (tussen Diksmuide en Poperinge) enkel per boot toegankelijk door de overstroming van de Ijzer, op 11 november 2023.
Bron: Belgorage

De Ijzer die in normale omstandigheden zo'n 15 meter breed is, bereikt een breedte van enkele kilometer (plaatselijk tot 3 à 4 km) wat grote percelen landbouwgrond en weides doet overstromen maar ook overlast veroorzaakt in de kleine dorpen in de streek. Op de meest kritieke momenten waren bepaalde plaatsen volledig geïsoleerd. De civiele bescherming kwam ter plaatse met 'hoog debiet waterpompen' om het water af te voeren ter hoogte van bruggen en sluizen en om dijken te verstevigen met zandzakken. 

Op 2 november trok storm Ciaràn doorheen het land met rukwinden tot 112 km/h in Zeebrugge, 108 km/h in Beitem en Chièvres en 101 km/h in Ukkel, Stabroek en Humain. In Frankrijk was de storm extremer met rukwinden tot 207 km/h in Pointe du Raz, 161 km/h aan Cap Gris Nez en 153 km/h in Boulogne-sur-Mer.

Besluit

De passage van een storm als Ciaràn is heel klassiek voor het herfstseizoen: stormen komen geregeld voor in onze streken in de herfst en de winter.

Voor de temperaturen en de neerslag is het een ander verhaal.
Tot 2004 kwam de gemiddelde herfsttemperatuur in Brussel-Ukkel nooit hoger uit dan 12 °C. In die periode was de warmste herfst deze van 1982 met een gemiddelde van precies 12 °C. Dit record werd in 2005 verbroken met een gemiddelde temperatuur van 12,2 °C, en nadien verpulverd in de herfst van 2006 met een gemiddelde van maar liefst 13,9 °C. Sinds de periode 2005 / 2006 hebben we geregeld een herfstseizoen gekend waarbij de gemiddelde temperatuur boven 12 °C lag: 2009 (12,3 °C), 2011 (12,4 °C), 2014 (13 °C), 2020 (12,3 °C), 2022 (12,8 °C) en 2023 (13,4 °C). Anders gezegd: tijdens de 4 recentste jaren waren 3 herfstseizoenen warmer dan de warmste herfst uit de periode 1833 - 2004. Dit zegt voldoende....

Op vlak van neerslag merken we op dat er in september 2 dagen waren met veel neerslag (de 1e en de 21e), tijdens de rest van de maand viel er weinig of geen regen. Deze periode met amper neerslag zette zich verder tot rond 10 oktober (tijdens de eerste decade viel amper 0,1 mm neerslag in Ukkel). 
Nadien brak een periode aan met praktisch alle dagen neerslag en we gingen zonder overgang over van een droge periode naar een erg natte periode.
De natte periode eindigde niet aan het einde van de herfst maar zette zich door in een groot deel van 2024 met talrijke opeenvolgende maanden met een neerslagoverschot. 

Bronnen

KMI: temperatuur- en neerslaggegevens, ...
KNMI: meteorologische kaarten
Infoclimat: temperatuur- en neerslaggegevens, ...
Kachelmann Wetter: temperatuur- en neerslaggegevens, ...
Universiteit van Wyoming: atmosferische peilingen