De verschillende meteorologische termen (deel 1)

Niveau : beginner

Mensen vragen zich soms af wat het verschil is tussen nevel en mist. Ook het verschil tussen regen en buien en tussen voorjaarsbuien en winterse buien is niet altijd even duidelijk.

Hieronder proberen wij deze begrippen wat te verduidelijken.

Bewolking

'Bewolking' is een veelgebruikte term in meteorologie. Zo spreekt men over een 'wisselende bewolking' of 'veel bewolking', over 'bewolkt' of 'zwaar bewolkt'. Wie heeft nog nooit iemand horen spreken van een bewolkte hemel terwijl het eigenlijk betrokken is. Meteorologisch gezien spreken we van helder, licht bewolkt, bewolkt, zwaar bewolkt en betrokken. Om een inschatting te maken van de hoeveelheid bewolking op een bepaald ogenblik op een bepaalde plaats, wordt deze uitgedrukt in achtste delen (of octa's).

We nemen over het algemeen aan:

Een wisselende hoeveelheid bewolking betekent over het algemeen dat de bewolkingsgraad varieert tussen 1 en 7 octa's, 'veel bewolking' houdt in dat de bewolkingsgraad varieert tussen 5 en 8 octa's. 

Wanneer zich mist vormt en de hemel onzichtbaar is, dan wordt cijfer 9 gebruikt om dit aan te geven.

Mist - Nevel

Het zal nevelig zijn morgen. Men verwacht mist deze nacht. Maar wat is nu eigenlijk het verschil tussen nevel en mist ? Is er een verschil bij de vorming ervan ? Of bij het optrekken ? Totaal niet, nevel en mist zijn gelijkaardige verschijnselen met één belangrijk verschil: de zichtbaarheid. Meteorologisch verschijnt nevel wanneer de zichtbaarheid lager is dan 5000 meter. We spreken van nevel wanneer de relatieve vochtigheid hoger is dan 80% en van 'droge nevel' wanneer de relatieve vochtigheid lager is dan 80 %. Na te gaan op de hygrometer !

We spreken van 'mist' wanneer het zicht beperkt is tot minder dan 1000 meter. Onnodig te zeggen dat 'droge mist' niet bestaat... We spreken van aanvriezende mist wanneer de temperatuur onder 0 °C ligt. 

Buien - Regen

Andere frequent gebruikte begrippen in de weerberichten in ons land zijn 'regen' en 'buien'. Om het onderscheid tussen beide begrippen te maken, kijken we in eerste instantie naar de oorsprong van de neerslag. Indien de neerslag valt uit wolken van het convectieve type (cumulus, cumulonimbus), spreken we van buien. Wanneer de neerslag daarentegen valt uit wolken van het stratiforme type (stratus, stratocumulus, altostratus, nimbostratus) dan spreken we van regen.

Er bestaan uitzonderingen:

Meteorologisch gezien duurt een bui minder dan één uur. Indien het na een uur nog doorregent, spreken we niet meer van buien maar van meer continue regen, welk ook het type wolk is waaruit de neerslag valt ! Wanneer er bijvoorbeeld een buienlijn in de lengte over een bepaald gebied trekt en neerslag oplevert gedurende meer dan een uur, dan wordt dat in de waarnemingen aangegeven als continue regen.

Voorjaarsbuien - Winterse buien

Het verschil tussen deze beide termen is vrij ingewikkeld. Een voorjaarsbui is een flinke bui van regen, soms gemengd met hagel en sneeuw. Het is tijd om een twijfel weg te nemen die bij een aantal onder u wellicht al leeft sinds jaar en dag: voorjaarsbuien doen zich niet alleen voor in de maand maart. 

Voor een 'winterse bui' bestaat er niet echt een definitie. Het is evident dat het gaat over een bui bestaande uit ijsdeeltjes. Het kan gaan over buien van korrelhagel, sneeuw, smeltende sneeuw, korrelsneeuw enz... 

Neerslagintensiteit

Om de intensiteit van de neerslag weer te geven, gebruiken we 3 termen: licht, matig en zwaar. Bij 'lichte' en 'zware' neerslag kunnen we ons wel iets voorstellen, 'matige' neerslag is echter moeilijk te definiëren en als je aan mensen zou vragen wat ze verstaan onder 'matige neerslag', dan krijg je veel verschillende antwoorden.
We zouden het zo kunnen samenvatten: wanneer de neerslag 'matig' is, regent het goed door zonder dat er daarom onmiddellijk wateroverlast optreedt. Je hebt bij matige neerslag echter wel de paraplu nodig...

De wind

De wind wordt gedefinieerd als horizontale verplaatsing van lucht. Soms waait het echter flink, soms is er weinig of geen wind. In de meteorologie spreken we van 'zwakke wind', 'matige wind', 'vrij krachtige wind', 'krachtige wind', 'harde wind', 'stormachtige wind', 'storm' enz... In de weerberichtgeving wordt vaak ook gesproken van 'matige tot vrij krachtige wind', of 'zwakke tot matige wind die aan zee soms vrij krachtig kan zijn'...Maar met welke gemiddelde windsnelheid komen deze benamingen nu overeen ? 

We hebben het hier weldegelijk over de 'gemiddelde windsnelheid' en niet over 'windstoten'. 

Motregen - Regen

Motregen valt over het algemeen uit stratusbewolking en levert slechts kleine hoeveelheden neerslag op . 

Het verschil tussen regen en motregen zit hem in een verschil in dikte van de druppels en de valsnelheid van de druppels. De diameter van de motregendruppel bereikt 200 µm en zijn valsnelheid 2,5 km/h. De diameter van de regendruppel daarentegen bereikt 5000 µm en de valsnelheid kan  32 km/h bereiken.

Het gebeurt ook dat er regen en motregen valt. We spreken dan van regen/motregen als de regen overheerst en van motregen/regen als de motregen het meest vertegenwoordigd is.

Enkele andere neerslagsoorten : sneeuw - hagel - stofhagel

Naast regen en motregen kennen we ook andere neerslagsoorten in onze streken. Hieronder bespreken we er enkele.

Sneeuw kennen we allemaal, deze neerslagvorm doet zich voor in het winterhalfjaar. In Laag- en Midden-België sneeuwt het vanaf november tot en met april, sneeuw is echter ook al voorgekomen in oktober en mei. In de Hoge Ardennen en de Hoge Venen viel er ooit al sneeuw in juni en september, veel stelt dit dan allemaal niet voor, maar toch is het merkwaardig...

In zware (onweers)buien gedurende de zomerperiode worden we geconfronteerd met een andere neerslagsoort: hagel. Deze neerslag valt uit cumulonimbuswolken met een zeer sterke verticale ontwikkeling. Grote hoeveelheden warme lucht stijgen op zodat er een tegenstroom van koude lucht ontstaat die naar beneden stroomt vanop grote hoogte. Bovenin de bui zitten ijskristallen, daaronder is de bui gemengd, nog lager onderkoelde druppels en onderaan tenslotte waterdruppels. In het gemengde deel ontstaan sneeuwvlokken die door de botsingen en chaotische bewegingen overgaan in matwitte bolletjes: korrelsneeuw. Deze vallen naar beneden en in de onderkoelde laag krijgen ze een ijsfilmpje om zich heen. Het balletje wordt opnieuw opgenomen in de stijgende stroming en in het gemengde deel van de bui groeit het verder aan tot het zwaar genoeg wordt en terug naar beneden stroomt. Onderaan krijgt het balletje weer een ijsfilmpje van onderkoelde druppels die zich erop afzetten. Wanneer dit val-en-optilproces zich enkele keren herhaalt, kan er een flinke hagelsteen gevormd worden. De afmetingen van echte hagelstenen zijn dikwijls groter dan 5 mm.
Hagel gedurende zomerse onweders kan zeer veel schade aanrichten. De diameter van de hagelstenen kan in ons land oplopen tot enkele centimeters. Hagel is - net als hevige neerslag tijdens onweer - vaak een zeer lokaal verschijnsel.

Stofhagel is een fijnere vorm van hagel. De deeltjes hebben een diameter van amper 5 mm of soms nog minder. Ze zijn vrij doorschijnend, maar niet helemaal transparant. Deze vorm van hagel komt vooral voor tijdens winterse buien bij temperaturen van net boven het vriespunt of bij voorjaarsbuien.