Herfst 2016

De herfst van 2016 was in Ukkel normaal voor wat betreft de gemiddelde temperatuur, het neerslagtotaal en de zonneschijnduur. De neerslagfrequentie was wel abnormaal laag. 

1. De temperatuur

De gemiddelde temperatuur van de herfst bedroeg te Ukkel 11,1 °C (ref. periode 1981-2010: 10,9 °C). De zeer abnormaal warme september werd gevolgd door een eerder koele oktober en november. 

September was een echte 'zomerse maand': het was de vierde warmste sinds het begin van de waarnemingen in 1833 in Brussel-Ukkel met een gemiddelde temperatuur van 17,5 °C (ref. periode 1981-2010: 14,9 °C). De warmste september dateert uit 2006 met een gemiddelde van 18,4 °C, op de tweede/derde plaats staan september 1949 en 1999 met 17,7 °C. Ook de gemiddelde maximum- en minimumtemperatuur van september was met respectievelijk 22,4 °C en 12,8 °C bijzonder hoog (ref. periode 1981-2010: respectievelijk 19 °C en 10,9 °C) maar ook hier bleven we onder de recordwaarden: in september 2006 was het gemiddeld maximum 23,4 °C en in september 1999 was het gemiddeld minimum met 14 °C ruim een graad hoger dan dit jaar.

Oktober was een koele maand, de gemiddelde temperatuur was met 9,7 °C abnormaal laag (ref. periode 1981-2010: 11,1 °C). Voor november lag de gemiddelde temperatuur met 6,1 °C ook wat onder het langjarig gemiddelde (ref. periode 1981-2010: 6,8 °C).

Gedurende de eerste 20 dagen van september lagen de temperaturen dikwijls ruim boven het langjarig gemiddelde.
De eerste dagen van de maand was het al vrij zacht met maxima boven 20 °C. Op de 7e en 8e kregen we onder invloed van een hogedrukgebied met kern over Duitsland en Polen en zich uitbreidend naar Oost-Europa, zonnige dagen en een aanvoer van warme lucht uit het zuiden, de temperaturen haalden meer dan 25 °C : op de 8e werd het in Ukkel 26,5 °C, in Kleine Brogel en Koersel respectievelijk 28,9 °C en 29,1 °C. Ook op de 9e en de 10e bleef het nog warm met vooral op de 10e weer op verschillende plaatsen meer dan 25 °C. Op de 11e was het tijdelijk minder warm met veel bewolking gelinkt aan een koufront dat uiteindelijk terug naar het westen geduwd werd (als warmtefront). Vanaf de 12e kwam opnieuw een zuidelijke tot zuidoostelijke luchtstroming op gang met aanvoer van drogere en geleidelijk aan ook bijzonder warme lucht. Op de 12e werden al maxima gemeten tussen 28 °C en 30 °C op veel plaatsen, maar op de 13e werd het extreem warm: in Ukkel bereikte het maximum 31,2 °C in Koersel en Kleine Brogel zelfs respectievelijk 33,7 °C en 33,8 °C. Door de voldoende sterke aflandige wind werd het ook aan de kust heet met 33,1 °C in Koksijde en 32,1 °C in Middelkerke (zie ook de aanwezigheid van de warme lucht op het 850 hPa-niveau, op zo'n 1.500 meter hoogte, boven onze streken: analyse-kaart hieronder).
Ook op de 14e was het nog zeer warm met maxima rond 30 °C en vooral in het oosten opnieuw boven 30 °C (in Ukkel net niet met 29,7 °C), in Koersel haalde het maximum nog 33,8 °C, in Kleine Brogel en Angleur 32,2 °C en in Essen, Genk en Aubange 32 °C. Ook de nachten waren warm : reeds in de nacht van 12 op 13 september bleef het minimum lokaal boven 20 °C, in Bièrset en Zeebrugge was het minimum respectievelijk 20,4 °C en 20,3 °C. In de nacht van 13 op 14 september werd het in Ukkel niet koeler dan 18,3 °C, en op een aantal plaatsen bleef het minimum opnieuw boven 20 °C, in Bièrset werd het zelfs niet kouder dan 21,8 °C.
Op de 15e werd het nog warm in het noorden en noordoosten van het land met maxima van 28-29 °C, terwijl het elders 'iets' minder warm was met toch nog waarden boven 25 °C in het binnenland. De dagen nadien werd het overal minder warm met meestal nog waarden boven 20 °C. Op de 24e en 25e was het tijdelijk terug warmer met op de 24e maxima tussen 23 °C en 25 °C (Ukkel: 23,7 °C), op de 25e was het in het oosten nog warm met maxima tot boven 25 °C (Kleine Brogel: 26,3 °C, Koersel: 26,1 °C, Angleur: 26,4 °C). De laatste dagen van de maand daalden de temperaturen wat maar het was nog vrij zacht voor de tijd van het jaar. 

 Tussen een uitgebreid hogedrukgebied met kernen over Skandinavië en de Baltische
Staten en een lagedrukzone over Frankrijk en de golf van Biskaje wordt
zeer warme lucht uit het zuiden naar onze streken gevoerd, met uitzonderlijk
hoge maximumtemperaturen voor midden september

Oktober startte nog zacht met maxima tot 17 °C à 18 °C, plaatselijk nog wat meer (op de 1e tot 19,4 °C in Gorsem, tot 19,3 °C in Genk), maar vanaf 3/4 oktober werd onder invloed van een hogedrukgebied over Skandinavië geleidelijk aan frissere lucht aangevoerd. Anderzijds zorgde een lagedrukgebied over delen van Oost-Europa ervoor dat de lucht ook af en toe vochtiger was zodat het op sommige dagen erg kil was. De maxima schommelden meestal tussen 12 °C en 14 °C, maar op de Ardense Hoogten bleef het uiteraard frisser, op de 6e bereikte de temperatuur in Elsenborn hoogstens 6,5 °C, in Mont Rigi 6,6 °C. Op de 12e trok een zwakke neerslagzone over ons land en was er geen zon, zodat de maxima ook in het centrum van het land beneden 10 °C bleven (Ukkel: 8,5 °C, Bevekom: 8,3 °C). De nachten werden eveneens frisser: op de 6e koelde het in Ukkel af tot 3,7 °C, maar elders in het land dook de eerste nachtvorst in de lucht op : in Elsenborn bereikte het minimum -0,5 °C en in Gouvy -1,4 °C, aan de grond vroor het op meerdere plaatsen. Op de 11e daalde het minimum in Ukkel naar 3,2 °C, in Kleine Brogel en Retie naar -0,1 °C, de eerste nachtvorst nu dus ook in de lage streken.

Vanaf de 15e kwamen we in zachtere luchtstromingen terecht (na de passage van storingen die ons in de loop van de 14e uit het zuiden bereikten), de maxima liepen al op tot zo'n 15 °C à 16 °C, op de 16e kregen we te maken met zuidelijke tot zuidoostelijke luchtstromingen die droge lucht aanvoerden (tussen een hogedrukgebied over de Baltische Staten en een lagedrukgebied ten westen van Ierland), de temperaturen kwamen nog hoger uit dan op de dag ervoor met maxima tot rond of boven 20 °C (Ukkel: 19,9 °C, Koersel: 21,5 °C, Hastière: 21,3 °C, Deurne: 21,1 °C), de warmste dag van de maand oktober. Op de 17e was het terug wat minder warm met toch nog 16 °C à 17 °C, de dagen nadien kwamen we stilaan in koelere lucht terecht zodat de temperaturen verder daalden, op de 19e haalden we nog 11 °C tot 13 °C (Ukkel: 10,9 °C) en 6 °C op de Ardense Hoogten. Onder invloed van een lagedrukgebied over Duitsland bleef het in onze streken koel, vooral op de 23e toen lage bewolking hardnekkig bleef hangen, in een groot deel van het binnenland bleven de temperaturen laag met maxima tot 6 °C à 7 °C (Ukkel: 7,2 °C, Kleine Brogel: 6,6 °C), enkel aan de kust en in het oosten en zuidoosten van het land was het wat zachter. Ook de rest van de laatste oktoberdecade bleef het vrij fris, de laatste dagen werd het zachter: door een hogedrukgebied net ten zuiden van ons land kregen wij aanvankelijk vochtige maar vrij zachte lucht over ons land, door de verplaatsing van dit Hoog naar Centraal-Europa kwamen we in drogere, zuidoostelijke luchtstromingen terecht zodat de maand behoorlijk zacht en zonnig werd afgesloten. Op de 31e werd in Ukkel 17,7 °C gehaald als maximum, elders schommelden de maxima meestal tussen 16 °C en 18 °C. 
Op de 1e november was het al wat minder zacht, maar na de passage van een zwak koufront in de loop van de 1e kwamen we vanaf de 2e terecht in polaire lucht waardoor de temperaturen geleidelijk aan daalden: eerst lagen ze nog tussen 10 °C en 12 °C, maar vanaf de 6e werd het frisser: op de 6e werd het in Ukkel hoogstens 6,6 °C, in de hoogste delen van het land nog net boven het vriespunt (Mont Rigi: 1,4 °C, Elsenborn: 2,1 °C). Ook de dagen nadien bleef het koele weer aanhouden met maxima tussen 5 °C en 7 °C in de meeste streken, aan de kust soms iets meer (Koksijde: 9 °C op de 7e en 8 °C op de 9e), op de Hoge Venen bereikten de maxima slechts iets meer dan het vriespunt (in Mont Rigi op de 7e en de 8e een maximum van respectievelijk 0,8 °C en 0,0 °C). In de nacht van de 11e op de 12e kregen we voor vele streken de eerste nachtvorst van het najaar: in Ukkel bereikte het minimum -2,2 °C, in Deurne -4,1 °C en in Koersel -3,4 °C, in de hoogste delen van het land was het niet veel kouder omdat daar veel bewolking hing, zodat de afkoeling werd getemperd, zo werd het in Mont Rigi niet kouder dan -2,4 °C.
In de loop van de 14e en 15e stroomde geleidelijk aan belangrijk zachtere lucht naar onze streken met maxima tussen 12 °C en 14 °C in Laag- en Midden-België op de 15e en de 16e (op de 16e 15,1 °C in Koksijde en 14,5 °C in Passendale, Beitem en Kruishoutem), ook de nachten waren terug gevoelig zachter en de nachtvorst verdween uiteraard. Op de 18 en 19e bevonden we ons tijdelijk terug in frissere polaire lucht, op de 18e daalde de temperatuur in de namiddag tijdens buien tot beneden 5 °C in het westen van het land. Op de 20e luidde een stormdepressie een zeer zachte periode in met maxima tot lokaal 15 °C of iets meer. Op de 20e werd 16 °C bereikt in Essen, op de 21e 15,1 °C in Koersel. Ook de 23e was nog een zachte dag, de zachte lucht bereikte ons uit het zuiden (na de passage van een warmtefront) met de hoogste temperaturen in de zuidelijke landshelft, tot 16,2 °C in Bièrset en 16 °C in Dourbes. 
Nadien bouwde zich snel een hogedrukgebied op ten noorden van onze streken, in combinatie met een lagedrukgebied met kern over de golf van Biskaje of over het Iberisch Schiereiland zorgde dit bij ons voor noordoostelijke luchtstromingen, tegen het einde van de maand lag de hogedruk vrijwel over ons land. Vanaf de 25e lagen de dagtemperaturen dan ook in de buurt van de normaalwaarden van 7 °C à 8 °C, de laatste dagen van de maand verliepen kouder met maxima veelal tussen 3 °C en 5 °C (Ukkel: respectievelijk 4,6 °C; 3,7 °C en 4,4 °C op 28, 29 en 30 november) en met nachtvorst op verschillende plaatsen: 30 november was praktisch overal de koudste ochtend van de herfst met minima in Laag- en Midden-België meestal tussen -3 °C en -7 °C (Ukkel: -3,7 °C, Genk: -6,7 °C, Kleine Brogel: -7,5 °C), in Hoog-België daalden de temperaturen tot tussen -7 °C en -11 °C (Gouvy: -9,2 °C, Elsenborn: -10,8 °C).

 

Tabel 1 : gemiddelde temperatuur per decade te Ukkel (in °C) - bron: K.M.I.

Ukkel	Eerste Decade	Tweede Decade	Derde Decade
September	18,1	19	15,3
Oktober	10,2	9,9	9,1
November	6,0	6,6	5,7

2 Aantal dagen met karakteristieke temperatuur

Te Ukkel waren er 6 zomerse dagen in het afgelopen seizoen (Max >= 25 °C) (ref. periode 1981-2010: 2,1 dagen).

Er was nog één hittedag (Max >= 30 °C), op 13 september werd in Ukkel 31,2 °C gemeten. Dit was de meest laattijdige hittedag in Brussel-Ukkel sinds 1901. De vorige hittedagen in de tweede decade van september dateren uit 1919, toen werd het op 11 en 12 september respectievelijk 30 °C en 30,6 °C.

Het aantal warme dagen (Max >= 20 °C) was 25 te Ukkel (ref. periode 1981-2010: 12,8 d), ze vielen allemaal in de warme maand september.

Te Ukkel waren er deze herfst 4 vriesdagen (Min < 0°C) (ref. periode 1981-2010: 5,2 dagen): 12, 13, 29 en 30 november.
Winterse dagen (Max < 0 °C) kwamen niet voor in Laag- en Midden-België, op de Hoge Venen lag het maximum een paar keer rond het vriespunt in de frisse periode in de eerste helft van november, op de 12e bleef de temperatuur in Mont Rigi heel de dag negatief met een maximum van -0,2 °C. Ook op 28 november was het maximum daar -0,2 °C, zodat er in totaal 2 winterse dagen waren in Mont Rigi.

 

 Tabel 2 : aantal zomerdagen (Max >= 25 °C) en aantal vriesdagen (Min < 0 °C), absoluut minimum van de herfst, datum absoluut minimum

Plaats	Aantal zomerdagen	Aantal vriesdagen	Absoluut minimum	Datum abs minimum
Koksijde	8	4	-4,3 °C	30/11/2016
Beitem	7	4	-4,6 °C	30/11/2016
Lichtervelde	10	5	-5,4 °C	30/11/2016
Ukkel	6	4	-3,7 °C	30/11/2016
Ransberg	9	7	-5,2 °C	30/11/2016
Kleine Brogel	10	10	-7,5 °C	30/11/2016

Voor Kleine Brogel en Koksijde werd het aantal vriesdagen bepaald op basis van de minima gemeten in de periode 18 uur UTC - 6 uur UTC, voor de andere plaatsen op basis van de minima gemeten in de periode 8 uur LT - 8 uur LT

 

8 september 2016: in de Oostkantons tussen Montenau en Waimes
Foto : Koen Vandenbussche

3 De neerslag

Het neerslagtotaal van de afgelopen herfst was te Ukkel met 162,2 mm  normaal laag (ref. periode 1981-2010: 219,8 mm). 

September was naast een warme ook een zeer abnormaal droge maand met in Ukkel slechts 18,3 mm neerslag (ref. periode 1981-2010: 68,9 mm). Uit tabel 3 blijkt dat de 3 decade's van de maand droog verliepen.
Enkel in het midden van de maand, bij de overgang van de grote warmte naar minder zacht weer, viel lokaal neerslag van enige betekenis. Op de 15e zorgde een convergentielijn (aan de voorzijde van een koufront) voor buien, in Essen viel 12,8 mm en in Kleine Brogel 10 mm. Op de 16e kreeg vooral de westelijke landshelft lokaal nogal wat neerslag met 14 mm in Koksijde, 22,4 mm in Beitem en 36,2 mm in Passendale.
Oktober was in Ukkel met een neerslagtotaal van 50,7 mm eerder aan de droge kant (ref. periode 1981-2010: 74,5 mm), in de periode tussen 14 en 20 oktober trokken enkele actievere storingen doorheen het land. Op de 16e naderde een koufront ons land 's avonds uit het westen, het front trok echter niet verder landinwaarts, in het westen van het land viel lokaal vrij veel neerslag (met onweer) : in Passendale gaf dit 25 mm neerslag, in Beitem 18 mm, in Koksijde 9 mm, verder landinwaarts viel weinig of geen neerslag.
November was de natste maand van de afgelopen herfst met in Ukkel 93,2 mm neerslag (ref. periode 1981-2010: 76,4 mm). Vooral de tweede decade was erg nat met 62,9 mm in Ukkel (zie tabel 3). Het record voor de periode 11-20 november dateert uit 2010 en blijft overeind, toen viel 86,8 mm in deze periode.
Op 6 november zorgde een depressiekern over het noorden van Nederland en de vrij koude lucht waarin we ons bevonden voor lokaal nogal wat neerslag: in Stabroek werd 38,4 mm gemeten, 21,5 mm in Essen en 19 mm in Deurne. Op de 9e viel ook relatief veel neerslag, maar dan over een groot deel van het land, met 16,5 mm in Ukkel, 19 mm in Bièrset en 15 mm in Beitem.
De periode van 15 tot 18 november verliep erg nat: op de 15e, 16e en 17e viel in Ukkel achtereenvolgens 20,9 mm, 8 mm en 16,6 mm. Op de 18e bevond ons land zich in de polaire lucht na de passage van verschillende storingen de dagen voordien. De erg koude bovenluchten in combinatie met het nog relatief warm zeewater en de relatief nog vrij hoge temperaturen aan de grond zorgden voor een grote onstabiliteit waarin zich buienlijnen ontwikkelden, met naast regen ook hagel (en zelfs tijdelijk smeltende sneeuw: zie verder).
Op de 20e tijdens de passage van de eerste herfststorm bleven de neerslaghoeveelheden relatief beperkt.
De laatste decade van november vielen er geen belangrijke neerslaghoeveelheden.

 

Tabel 3 : neerslaghoeveelheid per decade te Ukkel (in l/m²) - bron: K.M.I.

Ukkel	Eerste Decade	Tweede Decade	Derde Decade
September	7,4	8,1	2,8
Oktober	14,2	36,1	0,4
November	28,5	62,9	1,8

 2 november 2016: Warandepark in Brussel 
Foto: Regine Blommaert

Het aantal neerslagdagen bedroeg te Ukkel 42 (gemiddeld: 51 d) en was hiermee abnormaal laag: in de droge septembermaand viel meetbare neerslag op 10 dagen (gemiddeld: 15,7 d). In oktober waren er 13 neerslagdagen (normaal: 16,6 d) en in november viel neerslag op 19 dagen (gemiddeld: 18,8 d). De langste periode met opeenvolgende neerslagdagen kregen we tussen 12 en 21 november (10 opeenvolgende dagen). We kregen eveneens 2 periodes van 8 dagen zonder neerslag, van 17 t/m 24 september en van 24 t/m 31 oktober.

Tussen 7 en 15 november lag er sneeuw in de Hoge Ardennen en op de Hoge Venen (veelal boven 500 meter). Op de 7e in de ochtend werd de eerste sneeuw waargenomen, het is echter vooral in de avond van de 9e en in de nacht van 9 op 10 november dat er sneeuw van enige betekenis viel, de grootste sneeuwdiktes op de 9e en de 10e bereikten 10 cm en 13 cm in Mont Rigi (nabij Botrange). In de loop van de 10e begon het sneeuwdek al te smelten, 's avonds lag er nog zo'n 7 cm, de dagen nadien smolt het sneeuwdek geleidelijk verder af, maar tot de ochtend van de 15e lag er nog sneeuw. Hoewel sneeuw op de bodem zeker niet opmerkelijk is in de Hoge Ardennen en de Hoge Venen in november (zelfs in oktober kan het al, zoals vorig jaar midden oktober), gebeurt het toch niet zo frequent dat we zo vroeg in het seizoen al een periode van 8 dagen met sneeuw op de bodem hebben.
Op 18 november kwam tijdens intense buien over het westen van het land (delen van West- en Oost-Vlaanderen) ook tijdelijk smeltende sneeuw voor. De koudere lucht (zo'n -3 °C op 850 hPa 's namiddags) werd door de intense neerslag naar beneden gevoerd zodat de luchttemperaturen (in thermometerhut op 1,5 m hoogte) tijdelijk daalden naar waarden tussen 1 °C en 4 °C (isothermie) en de neerslag winters werd.

 

  Tabel 4: neerslaghoeveelheden gedurende de herfst 2016 (in l/m²)

	Sep	Okt	Nov	Herfst
Assebroek	34,3	80,6	140,9	255,8
Lichtervelde	28,9	84,5	118	231,4
Ukkel	18,3	50,7	93,2	162,2
Buizingen	20,5	47,8	84,7	153
Ransberg	6,7	29,5	83,9	120,1

4 Zonneschijnduur

De totale zonneschijnduur bedroeg te Ukkel 369,3 uur de afgelopen herfst (gemiddeld: 322 uur).

September was zéér abnormaal zonnig: te Ukkel scheen de zon in totaal 196 uur 50 minuten (ref. periode 1981-2010: 143 uur), wat overeenkomt met het gemiddelde van een zomermaand. De zonnigste periode kregen we tussen 7 en 14 september met 83,7 uur zon (enkel op de 11e was er veel bewolking).
Het record van zonnigste september uit 2003 (sinds 1981) blijft wel overeind: toen scheen de zon 220 uur.
In de maand oktober was de zonneschijnduur perfect normaal, in tabel 5 merken we bovendien op dat de 3 decade's toevallig even zonnig waren.
Ook in november was het aantal uren zon normaal : de tweede decade was zeer somber met amper 5,6 uur zon (ref. periode 1981-2010: 21,3 uur). Sinds 1951 vinden we nog één tweede novemberdecade terug met een lager totaal: 3,2 uur in 1964. De laatste decade heeft dit tekort echter helemaal gecompenseerd en was juist bijzonder zonnig met 39,7 uur zon (ref.periode 1981-2010: 17,5 uur), vooral de laatste 3 dagen van de maand hebben hiertoe bijgedragen. De zonnigste laatste novemberdecade (sinds 1951) blijft deze uit het jaar 1989 met 43,7 uur zon.

Tabel 5 : zonneschijnduur per decade te Ukkel (in uren) - bron: K.M.I.

Ukkel	Eerste Decade	Tweede Decade	Derde Decade
September	71,4	68,2	57,1
Oktober	36,2	36,1	36,6
November	18,3	5,6	39,7

{jumi [staticfiles/climatology/comp_season_nl.php][2016][AUT][70][130]}

September 2016 :

Zie ook : Waarnemingen september 2016

Oktober 2016 :

Zie ook : Waarnemingen oktober 2016

November 2016 :

Zie ook : Waarnemingen november 2016